Aşağıdaki duada numune-menba ve gölge-asıl kavramları birbiriyle eşleştirilmiş:

Konunun başlamından anlaşılacağı üzere, dünyanın yani alem-i şehadetin numune ve gölge, ahiretin de asıl ve menba olduğu söyleniyor. Her ne kadar bunların hepsinin varlık kaynağı mutlak esma ve sıfatlara sahip Yaratıcı olsa da, menba kavramını ahiret için kullanabiliriz çünkü konu iman-ı billah değil, yaratılmış alemler içinde neyin asıl ve neyin tebei (gölge) olduğu. Menbayı hazine olarak da anlayabiliriz. Burada numune olarak tattığımız lezzetlerin baki hazineleri ebedi alemde.

Yukarıdaki duaya aşina olmamız, duada geçen cümleleri itikad ettiğimizi göstermez, zira bu hiç de basit bir hadise değil. Bunun en önemli sebebi, dünyadaki hayatımıza burayı asıl bilerek başlamamız. Ancak vahyin terbiyesi ile varlığın buraya münhasır olmadığını anlıyoruz ve pek çok gaybi alemlerin varlığına iman edebiliyoruz. Ahireti asıl, burayı gölge olarak itikad etmek ise çok ileri bir seviye. Eşyanın ahiretteki asıl, sabit ve menba versiyonlarının bu aleme gölge ettiğini ve buradaki versiyonların numune mahiyetinde olduğunu ancak fenanın dehşetini ve zevalin elemini tecrübe edenler ve ölümden ibret alanlar farkedebiliyor. Bu hususta şu yazıya bakılabilir.

Gölge temsilini kullanan şu iki ayetin bu konuyla alakalı olduğu söylenebilir:

اَلَمْ تَرَ اِلٰى رَبِّكَ كَيْفَ مَدَّ الظِّلَّۚ وَلَوْ شَٓاءَ لَجَعَلَهُ سَاكِنًاۚ ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَيْهِ دَل۪يلًا

ثُمَّ قَبَضْنَاهُ اِلَيْنَا قَبْضًا يَس۪يرًا

Ayetler gölgenin neyin gölgesi olduğu söylemiyor. Aynen ahiret gibi gayb (belirsiz) bırakılmış. Fakat biz illa ki her gölgenin arkasında o gölgeyi bırakan bir vücud bulunduğunu biliyoruz.

Bir gölge gibi olan dünya hayatında varlığın artması gölgenin uzamasına, varlığın azalması da gölgenin kısalmasına tekabül ediyor. Orta yaşa kadar cismen uzuyor ve ondan sonra da cismen kısalarak Rabbe geri dönüyoruz (“kimin ömrünü uzatırsak, onun yaratılışını eksiltiriz” 36:68). Rabb-ul Rahim yaşlandırarak bizi kendisine çekiyor (25:46) ve yaşlanmayı ve kararsızlığı kendisine (güneşe) delil yapıyor (25:45). Cismani açıdan burada karar bulamamamızı problematize edip vahyin rehberliğinde eğiterek Rabbe ve asıl yurt olan ahirete dönüşü rıza ile kabul etmemiz gerekiyor.

Gafletteki nefis ise cismaniyetteki kararsızlığı problematize etmek yerine, zihninde hakikatten uzak bir dünya kuruyor. Onun dünyası da gölgemsi olsa da, o vehmi gölgenin uzaması ve kısalması maddi gerçekliğin uzayıp kısalmasıyla ters orantılı. Gün doğumunda gölge en uzun olduğu gibi, bu aleme gaflet gözünü açan insan önünde upuzun bir ömür olduğunu tasavvur ediyor. Orta yaş onun o vehmi dünyasını kısaltsa da, bundan ders almıyor. Gölgeler gün batımına doğru bu sefer diğer yöne doğru uzadığı gibi, gafil nefis de geride bıraktığı tüm tecrübelerin mevcud, hayattar ve fakat o an için göz önünde olmadığını vehmediyor ^[5], o ana kadar ortaya koyduğu eserlerinin ve insanlarla kurduğu ilişkilerinin hatırlanmaya devam ettiğini/edeceğini umuyor ve bu sayede esas aldığı ve fakat mahiyetine dikkat etmediği dünya hayatına kendi nazarında bir sabitlik ve devam veriyor. ^[1]

İnsanın Rabbine en yakın olduğu an, güneşin en tepede ve gölge olan dünyanın asıl olan ahiret hesabına en çok kısaldığı zaman. Dünya hayatımız orta yaş ile manen, ihtiyarlık ile de cismen kısalıyor. Orta yaş nefsi gafletinden uyandırmak için geliyor. Uyanmayanların uykusu ihtiyarlıkta daha da derinleşiyor. Uyananlar ise o noktadan itibaren varlığın asıl, hayattar ve sabit boyutunu ahiret biliyor. ^[6] Bu sayede nefis geniş tevehhüm ettiği ve fakat hakikatte ziyadesiyle dar olan dünyadan çok daha geniş bir daire-i hayat ve daire-i vücud bulabiliyor.

Dünya ve ahiret arasındaki asıl-gölge ilişkisini şu cümleye de bağlayalım:

Nursi, burada gözlemlediğimiz dalgalanan (sabit olmayan) mevcudat selinin ^[2], ebede doğru değil, ona karşı aktığını söylüyor – aynen gölgenin ağacın karşısına vurması gibi. Ağaç gölgenin bittiği yerde değil mi? Evet ama, ağaca ulaşmak için illa ki gölgenin bittiği yere gitmeye gerek yok, zira buradan oraya bakmak mümkün. ^[3]

Alem-i şehadetin gölge olması, bu alemin önemsiz veya gerçekliği olmayan vehmi bir simulasyon olduğunu göstermiyor. Bilakis ebedi ve sabit alemlerin tarlası mahiyetinde olan alem-i şehadetin harici vücudu var. Burada yaş mürekkep ile yazılanlar, ebedi müzelerde onların kıymetini bilen seyirciler tarafından seyredilmek üzere sabitlenerek (kurumuş mürekkep) muhafaza ediliyor. ^[7] Nasıl ki hazinenin kapısını açan anahtar hazine kadar kıymetli olur, ahiretin hazinelerinden (menbalardan) istifade edebilmemize imkan veren bu alemdeki eğitimimiz de bizim için o hazineler kadar ve bir anı dahi israf edilmeyecek derecede kıymetlidir.

Ebedi alemin bu aleme menba olması, buraya ekilen tohumun orada meyve vermesi ve oradaki meyvenin tohumunun buraya daha kaliteli bir meyve vermek üzere ekilmesi gibi de düşünülebilir. Eğer bu mantıklıysa, cennette yenen meyvelerin tohumsuz olduklarını (çünkü tohumları burada) söylemek pek de yanlış olmaz gibi. ^[4] Siz ne dersiniz?