İnsanın secdesi meleklerin insana secdesi (2:30) ile başlıyor. Yani tüm aleme insanın Rabbin esmasını tanıyıp tanıtması için varlık verilmiş. Yusuf (asm) "güneşin (rüyamda) bana secde ettiğini görüyorum" diyerek bunu kastediyor. Alemdeki her bir şey bu eğitimin en mükemmel seviyede gerçekleşmesine imkan verecek şekilde hizmet ediyor. Tabii biz ilk etapta bunun farkında değiliz. Vahyin eğitiminden geçmiş kimselerden kulaktan dolma tarzda öğreniyoruz. Hem şahsi hem de sosyal hayatımızda yaşadığımız problemler ile vahyin rehberliğinde eğitiliyoruz. Belli bir derece yakine ulaşıyoruz ve eşyanın secdesini daha net görebilir hale geliyoruz. Aşağıdaki ayeti belli bir derece tasdik edebiliyoruz:

Hayatının ilerleyen safhasında kardeşlerin Yusuf'a secde etmesi, Yusuf'un onların secdesini önce vahyin rehberliğinde öngörmesi ve akabinde vahyin terbiyesiyle görebilmesiyle mümkün. Ona öğretilen hadiseleri tevil etme kabiliyeti (12:6) ile, hadiselerin ve o hadiselerde rol alan aktörlerin ona secde etmesi ve Yusuf'un bunu görebilmesi arasında bire bir alaka var. Yusuf onların secdesinin sadece rüya değil hakikat olduğunu göremeseydi, onların kurduğu tuzağın netice itibariyle güzel (hüsn-ü bil-gayr) olduğunu tasdik etmeseydi, o kardeşler ona hiçbir zaman bilfiil secde etmeyeceklerdi.

Rabb bizi o kadar nazik ve alıngan yapmış ki, en ufak şeyden nem kapıyoruz. Bu da aslında bize verilen kıymetten ötürü. Her ne kadar bizi arzın halifesi olalım diye yaratmış olsa da, gözümüzü şer hadiselerden alamıyoruz. Tüm bunların bize yani eğitimimize ve beka alemindeki neşvü nemamıza secde ettiğini görmedikçe, onları arkamıza alıp onların imamı olarak külli bir ubudiyetle Rabbe secde edemeyeceğiz.

Bu demek değil ki bu yöndeki çabalarımızın bir kıymeti yok. Bilakis, herşey gibi secdenin de dereceleri nihayetsiz olduğundan, yukarıdakileri hedef mahiyetinde söylüyorum. Değilse, secdenin en ufak bir hakikatinin inkişafı bizim için nihayet derecede önemli ve kıymetli.