Musa’nın (asm) Hızır’la buluşması iki denizin birleştiği yerde gerçekleşiyor (18:60). Buluşmanın neden orada gerçekleştiğini anlamak için öncelikle iki denizden neyin kastedildiğini anlamamız lazım. Bunun için de iki denizden bahseden şu ayetleri de dikkate alalım:

Burada göze çarpan birkaç husus var:

Suyun tatlı ve tuzlu diye ikiye ayrılması dikkat çekici. Bu ayrım pratik hayatta bir hayli önemli, zira su hayat demek ve biz deniz suyunu içemiyoruz. Teknolojinin bu kadar geliştiği bir zamanda bile deniz suyunu arıtmanın zorluğunun ve pahalılığının arkasında mutlaka bir mesaj olmalı.

Arzdaki tüm tatlı suların kaynağı gökten yağan yağmur. Gökten tuzlu su yağmıyor, çünkü okyanuslardaki tuzlu su göğe çık(a)mıyor. Güneşin ısısıyla buharlaşan su, ona tuzunu ve hararetini veren iyonları denizde bırakarak, yani temizlenerek ve saflaşarak göğe yükseliyor. Bu sistemi kuran Zat, belli ki suyun tuzunun ve hararet vericiliğinin giderilmesi için buharlaşmasını şart koşmuş. Temizlenmemiş tuzlu suyu arzda yaşayan insanlara, hayvanlara ve bitkilere haram kılmış; temizlenmiş tatlı suyu da rızkın ta kendisi olarak nitelemiş:

Gökten yağan tatlı su (yağmur) Kur’an’da vahyi temsil ediyor. Rahman ve Rahim olan Rabb “sizi, hayvanlarınızı ve ekinlerinizi indirdiğimiz tatlı su ile beslediğimiz gibi, insaniyetinizi de indirdiğimiz vahiy ile besleriz” diyor ve bizim için hakiki rızkın eşyanın işari manası olduğunu bize salık veriyor. Deniz suyunu içebilseydik, Kur’an böyle bir temsili veremezdi. Deniz suyunun bize haram kılınmasının ve her türlü rızık için gökten indirilecek yağmura muhtaç edilmemizin ardında, hem vahyin hem de rızkın ardındaki rezzakiyetin olmazsa olmazlığı yatıyor.

Bu noktada akla şu soru geliyor: yağmur vahyi temsil ediyorsa, tuzlu deniz suyu neyi temsil ediyor? Deniz suyu kayalardan çözünüp suya karışmış iyonlardan ötürü tuzlu ve hararet verici. Yani onun içilemezliği kayalarla hemhal olmasından ötürü. Kur’an’da kayanın katılaşmış kalbi temsil ettiğini dikkate alırsak, kayayla hemhal olmuş tuzlu suyun da arzdan devşirilmiş her türlü arzi / ismi varlık anlayışını (teoriyi) temsil ettiğini söyleyebiliriz.

Bu sefer akla şu soru geliyor: eğer tuzlu su ismi manaları temsil ediyorsa ve bu tür manalar insaniyetimizi beslemiyorsa, neden Kur'an ondan da et yani balık yersiniz diyor? Bu soru deniz-balık ilişkisini de içerdiğinden, birkaç basamakta cevaplamak gerekir.

Buraya kadar suyun tatlı-tuzlu diye ayrılmasından bahsettik. Bu ayrımın yanında, bu ikisinin birleşmesinin neyi temsil ettiğini de anlamamız gerekli. Tarih boyunca büyük ırmakların ve denizin buluştuğu deltalar medeniyetin merkezi olmuşlar. Nehir deltasındaki topraklar daha verimli, çünkü nehirler deniz engeline yaklaştıklarında yavaşladıklarından, taşıdıkları alüvyonları buralarda daha çok bırakıyorlar. Deltalarda tatlı suya ulaşım zaten problem değil. İlaveten, bu merkezler nehir taşımacılığının da yardımıyla kara ve deniz ticaretini birbirine bağlayan bir geçiş (berzah) noktası olmuşlar. İki büyük su kütlesinin buluştuğu yerler tarih boyunca ekonomik ve sosyal açıdan stratejik öneme haiz olmuş.

İnsanlar maddi rızık için tatlı ve tuzlu suların birleştiği yerleri temellük ederken, Musa (asm) oraya risalet misyonu gereği manaya müteveccih olarak yönelmiş. Kara ve deniz ticareti nehir deltasındaki bir şehri maddeten zenginleştirdiği gibi, harfi ve ismi manaların kesiştiği ve çarpıştığı bir yere zamansal, mekansal veya hayali bir yolculuk da kişinin mana alemini zenginleştirebilir. 8. Sözdeki temsil buna güzel bir örnek. O temsilde sol yolun yani manayı ismi nazarın yolcusu ile sağ yolun yani manayı harfi nazarın yolcusu aynı kişide birleşiyor ve fakat bu iki nazarın ortaya çıkardığı akli-duygusal tecrübe hiçbir şekilde birbirine karışmıyor. Eğitim, ikiye ayrılmış nazarın aynı kişide buluşmalarının o kişi üzerindeki etkisinin kıyas edilmesi ile gerçekleşiyor.

İnsana ne sadece madde ne de sadece mana yeter. Bu alemden almamız murad olunan eğitim ne sadece felsefe / bilim ile ne de sadece vahiy ve vahyi merkeze alan kaynaklarla olur. Kendimizi din-bilim ve hak-batıl çatışmalarının ortasında bulmamız boşuna değil. Hayır ve şer insanın şahsi ve sosyal hayatında buluşuyor ki, Hızır'ı arayalım ve bizi ilk etapta inciten ve itiraza sevk eden tecrübelerin ardındaki hikmetleri birer birer deşifre edelim. Berzahtaki insan incinir, itiraz eder ve hatta isyana meyleder--konuya dikkat kesilsin ve soru sorsun diye. Sadece tuzlu su balığıyla beslenen seküler kimse harfi manaları ve detayını, sadece tatlı su balığıyla beslenen dindar kimse de ismi manaları ve detayını merak etmez. Merak olmayan yerde soru ve itiraz da olmaz. Onlar kendi alemlerinde kendileri çalıp kendileri oynar. Rasulullah ve Musa (asm) gibiler ise berzaha gelip sabır ile cihad ederler.

Şu halde Musa ve Yuşa’nın (asm) buluşmaya neden başka bir rızık değil de balık götürdüklerinin netleştiğini umuyorum. İki denizin birleştiği yere gittiklerinden, iki denizde de yaşayabilen bir rızık lazımdı. Onlar tatlı su balığını iki denizin birleştiği noktaya taşıdılar. ^[1] Orada balık ikileştiğinden, aşağıdaki resimdeki gibi acip bir tarzda yüzer. Mana ehline maddi ahvali, madde ehline de manevi ahvali görünmeye başlar. Bundan da balığın hakikatine dair bir tartışma husule gelir. Onun yani rızkın hakikatini, kaybetmedeki kazancı, ölümdeki hayatı, bu aleme atılan yetimleri bekleyen hazineyi ancak Hızır gibi yetişen vahiy talebeye (talip olana) gösterir. İki denizin birleştiği berzaha gelmeyenlerin, sorusu ve itirazı olmayanların yetişeni de olmaz.